Ngăn chặn tin giả: Thượng tôn pháp luật để bảo vệ niềm tin xã hội
Tin giả không chỉ là những dòng chữ vô trách nhiệm trên mạng xã hội
Thực trạng đáng báo động của tin giả tại Việt Nam
Trong thời đại công nghệ số, nơi mỗi cá nhân đều có thể trở thành một “người đưa tin” chỉ bằng vài cú nhấp chuột, thông tin sai lệch đã và đang trở thành vấn nạn toàn cầu. Việt Nam không nằm ngoài vòng xoáy ấy. Sự phát triển bùng nổ của mạng xã hội cùng tâm lý “chia sẻ nhanh hơn kiểm chứng”, đã khiến tin đồn thất thiệt lan rộng, tác động tiêu cực đến xã hội.
Vụ việc Tập đoàn Vingroup mới đây là một minh chứng điển hình. Đầu tháng 9, tập đoàn này đã nộp đơn khởi kiện dân sự, đồng thời trình báo cơ quan chức năng và gửi thông báo tới các Đại sứ quán về việc 68 tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước tung nội dung bịa đặt trên internet. Các thông tin bịa đặt được chia thành 4 nhóm chính: đưa tin sai lệch về tình hình tài chính; bôi xấu chất lượng sản phẩm; xuyên tạc nguồn gốc xuất xứ; và đặc biệt nguy hiểm, bịa đặt cả vấn đề chính trị, chính sách Nhà nước nhằm dẫn dắt dư luận.
Theo thông tin từ Vingroup, chỉ trong vài ngày, 70 kênh trên mạng xã hội đã phải ẩn, xóa hàng trăm video chứa nội dung thất thiệt. Nhiều tài khoản buộc phải đăng tải nội dung đính chính, xin lỗi công khai. Sự việc này cho thấy rõ ràng hai mặt đối lập: một bên là những kẻ giấu mặt, ẩn mình sau bàn phím để tung tin; còn một bên là những cá nhân, tổ chức có định danh rõ ràng, phải hứng chịu sự bôi nhọ, vu khống.
Luật sư Nguyễn Thế Truyền – Công ty Luật Thiên Thanh, Đoàn Luật sư TP. Hà Nội nhận định: “Về cơ bản, hành vi vi phạm, nếu có, đã hoàn thành. Trong trường hợp này, việc gỡ hay ẩn hoặc xin lỗi là một trong những biện pháp khắc phục hậu quả. Nếu như có án hoặc có các chế tài xử lý bởi các cơ quan chức năng, đây sẽ được coi là một trong những tình tiết giảm nhẹ. Và trong các vụ việc dân sự, đây là một trong những nỗ lực hạn chế thiệt hại do chính lỗi của những chủ thể đó đã gây ra. Trong trường hợp này, về cơ bản, dù xoá, ẩn, xin lỗi, nó vẫn có thể xử lý được, ngay cả xử phạt hành chính, xử lý hình sự nếu có và khởi kiện dân sự nếu như người bị xâm hại muốn”.
Điều nguy hiểm là, không ít đối tượng còn lợi dụng trí tuệ nhân tạo để tạo video bôi nhọ lãnh đạo, xuyên tạc chính sách, phát tán trên các nền tảng như Facebook, YouTube, TikTok. Các tài khoản ảo được sử dụng để bình luận, chửi bới, lan truyền thông tin bịa đặt, gây nhiễu loạn không gian mạng. Đây không chỉ là vi phạm pháp luật, mà còn đe dọa trực tiếp đến sự ổn định chính trị, kinh tế và trật tự xã hội.
Sự phát triển bùng nổ của mạng xã hội cùng tâm lý “chia sẻ nhanh hơn kiểm chứng”, đã khiến tin đồn thất thiệt lan rộng, tác động tiêu cực đến xã hội
Hệ lụy khôn lường đối với doanh nghiệp và nền kinh tế
Uy tín là tài sản vô hình nhưng lại mang giá trị sống còn của doanh nghiệp. Một doanh nghiệp có thể mất hàng chục năm để gây dựng danh tiếng, nhưng chỉ cần một tin đồn ác ý cũng có thể làm sụp đổ tất cả.
Kinh tế tư nhân Việt Nam hiện có hơn 940.000 doanh nghiệp và trên 5 triệu hộ kinh doanh, đóng góp khoảng 50% GDP, hơn 30% tổng thu ngân sách và sử dụng tới 82% lực lượng lao động. Khi doanh nghiệp bị vu khống trên mạng, không chỉ bản thân doanh nghiệp chịu thiệt hại, mà còn ảnh hưởng đến cả nền kinh tế và an sinh xã hội.
Thực tế cho thấy, nhiều doanh nghiệp lớn đã từng lao đao vì tin đồn vô căn cứ. Thế giới Di động (MWG) từng bị tung tin đầu tư 1.611 tỷ đồng trái phiếu vào một công ty bất động sản đang bị điều tra. Thông tin thất thiệt này làm xáo trộn hoạt động của công ty, ảnh hưởng đến niềm tin của cổ đông và đối tác, cũng như gây ra sự hoang mang cho nội bộ công ty. VNDirect phải phát đi thông cáo trấn an sau khi nội dung sai sự thật về hoạt động công ty lan truyền, dẫn đến tình trạng cổ phiếu bị bán tháo. HDBank cũng từng là nạn nhân khi bị tài khoản mạng xã hội phát tán thông tin xuyên tạc về hoạt động của HDBank và các lãnh đạo của ngân hàng này, gây thiệt hại nặng nề về uy tín.
Thượng tá Nguyễn Thị Thanh Thùy – Phó Trưởng Khoa Luật, Học viện An ninh nhân dân phân tích: “Có những tin đồn xuất hiện ở rất nhiều nơi, rất nhiều người chia sẻ, thậm chí họ bàn luận với nhau về rất nhiều nội dung khác nhau và trên các diễn đàn khác nhau khiến cho những người tiếp nhận thông tin không có điều kiện để kiểm chứng những thông tin đó. Và họ lại tin vào những tin đồn này, điều đó rất nguy hiểm, dẫn đến việc người ta cho rằng đó là sự thật, sẽ không tin tưởng vào sự phát triển của các doanh nghiệp. Những hành vi đưa thông tin bịa đặt về bất cứ một cá nhân hay một doanh nghiệp, một cơ quan, tổ chức nào cũng là những hành vi đáng lên án”.
Trên thực tế, không ít doanh nghiệp đã chọn cách im lặng, chịu đựng thiệt hại để tránh ồn ào. Nhưng im lặng đồng nghĩa với mất mát lớn hơn. Việc đưa sự việc ra tòa không chỉ là biện pháp tự vệ, mà còn tạo tiền lệ pháp lý tích cực.
Pháp luật xử lý tin giả trong và ngoài nước
Để đối phó với nội dung thất thiệt, nhiều quốc gia đã áp dụng các biện pháp pháp lý nghiêm khắc. Tại Malaysia, một nghị sĩ bị Tòa án Cao cấp buộc bồi thường 2 triệu Ringgit cho một doanh nhân vì tung tin vu khống trên báo chí và mạng xã hội. Ở Mỹ, năm 2023, Fox News phải bồi thường hơn 787 triệu USD cho Dominion Voting Systems vì đưa tin sai lệch liên quan đến bầu cử Tổng thống 2020. Nhà thuyết âm mưu Alex Jones bị buộc bồi thường hơn 1,4 tỷ USD cho gia đình các nạn nhân vụ xả súng Sandy Hook do tuyên bố vụ thảm sát chỉ là “trò dàn dựng”.
Trong khu vực Đông Nam Á, Singapore nổi tiếng với cách xử lý nghiêm khắc. Cựu Thủ tướng Lý Hiển Long nhiều lần thắng kiện các blogger và nhà phê bình, với mức bồi thường hàng trăm nghìn đô la Singapore. Ở Thái Lan, luật lese majeste – xúc phạm Hoàng gia – có thể khiến người vi phạm bị phạt tới 15 năm tù giam.
Pháp luật quốc tế cũng khẳng định rõ ràng quyền được bảo vệ danh dự. Điều 12 Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền và Điều 17 Công ước Quốc tế về các quyền dân sự, chính trị đều quy định: mọi cá nhân hay tổ chức đều có quyền chống lại những hành vi xâm phạm danh tiếng.
Quyền tự do ngôn luận không đồng nghĩa với quyền được bịa đặt, vu khống. Không gian mạng không phải “vùng trời riêng” để ai muốn nói gì cũng được. Đừng coi việc chia sẻ tin đồn thất thiệt là chuyện nhỏ, bởi chỉ một cú nhấp chuột hùa theo cũng có thể góp phần hủy hoại uy tín của một con người, một doanh nghiệp, thậm chí cả một quốc gia.
Thông tin sai sự thật là một dạng “ô nhiễm thông tin” nguy hiểm, có sức phá huỷ mạnh mẽ đối với cá nhân, doanh nghiệp và toàn xã hội. Việc ngăn chặn tin giả đòi hỏi sự kết hợp của ba yếu tố: pháp luật nghiêm minh, doanh nghiệp bản lĩnh và người dân có ý thức. Thượng tôn pháp luật không chỉ là nguyên tắc cốt lõi của Nhà nước pháp quyền, mà còn là hàng rào bảo vệ niềm tin, sự công bằng và văn minh trong kỷ nguyên số.
